ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΦΟΡΟΥΜ ΔΙΑΝΟΗΣΗΣ

Μαυρίκου Ευαγγελία, φοιτήτρια του ΑΤΕΙ θεσσαλονίκης, Τμήμα Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Μια ψηφιακή βιβλιοθήκη ή διαφορετικά εικονική ή βιβλιοθήκη χωρίς σύνορα είναι η βιβλιοθήκη που παρέχει όλο της το υλικό σε ψηφιοποιημένη μορφή, μέσω του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Αποτελεί την νέα μορφή και εξέλιξη τους. Επομένως, ενώ μέχρι πριν από λίγο διάστημα οι βιβλιοθήκες υφίστανται σαν φυσικά κτήρια, η νέα πραγματικότητα τής ονομάζει <<ψηφιακές βιβλιοθήκες>>. Σε μια εποχή που οι εξελίξεις και τα γεγονότα τρέχουν, οι ψηφιακές βιβλιοθήκες καλούνται να παρέχουν στον χρήστη εύκολη και γρήγορη πρόσβαση στη γνώση, σε οποιοδήποτε μέρος και αν βρίσκονται, χωρίς να απαιτείται η φυσική τους παρουσία, καταλήγοντας έτσι ο χρήστης να είναι και ο κύριος κριτής στην αξιολόγηση τους.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σε μια ερώτηση ΄΄γιατί είναι σημαντική η αξιολόγηση των ψηφιακών βιβλιοθηκών;΄΄, ο καθένας θα μπορούσε να απαντήσει με βάση τα δικά του κριτήρια. Αποτελούν μεν ένα είδος πληροφόρησης, αλλά η λειτουργικότητα τους καλύπτει τα κριτήρια των χρηστών; Επομένως, η αξιολόγηση είναι πολύ σημαντική για μια ψηφιακή βιβλιοθήκη, γιατί εξετάζεται ουσιαστικά ο «χαρακτήρα» της και, μέσα από αυτή την διαδικασία, προκύπτουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της. Υπάρχουν πολλοί τρόποι αξιολόγησης, όπως:

τα ερωτηματολόγια

οι συνεντεύξεις

οι στατιστικές αναλύσεις και μετρήσεις

οι έρευνες

οι μελέτες

τα πειράματα

Θέλοντας, όμως. να αξιολογήσουμε, πρέπει να χωρίσουμε το κοινό σε κατηγορίες:

στο απλό κοινό, το οποίο βλέπει την ψηφιακή βιβλιοθήκη όπως την παραδοσιακή, με μόνη διαφορά ότι οι συλλογές και γενικά το υλικό της είναι ψηφιοποιημένο

στο ειδικό κοινό, αυτές τις ομάδες χρηστών που προσδοκούν από, αυτή τη μορφή της βιβλιοθήκης, ό,τι αναζητούν, να το βρίσκουν γρήγορα, εύκολα και σωστά κατανεμημένο.

Οι τύποι αξιολόγησης δε, είναι συγκεκριμένοι:

η παραγωγική (formative), ορίζει προτεραιότητες σε τρέχοντα ζητήματα, θέτει αρχικούς στόχους και, ουσιαστικά, προκαθορίζει τα επιθυμητά αποτελέσματα

η αθροιστική (summative), όπου στο τέλος της όλης διαδικασίας εξετάζεται το αν επιτεύχθηκαν ή όχι οι στόχοι. Ο συγκεκριμένος τύπος αξιολόγησης αλληλοσυμπληρώνεται με την παραγωγική

η επαναληπτική (iterative), θέτει αρχικά μετρήσιμους στόχους, όμως δίνει τη δυνατότητα αναθεώρησης και επαναπροσδιορισμού τους, μέσα από την αναπτυξιακή διαδικασία

η συγκριτική (comparative), όπου το αποτέλεσμα προκύπτει μέσα από συγκρίσεις συστημάτων, μετρήσεις και διασταύρωση των αποτελεσμάτων τους (συγκρίνουμε διαφορετικές λειτουργίες και αλγόριθμους).

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Ο χρόνος έχει δείξει πως έχουν γίνει προσπάθειες αξιολόγησης. Συγκεκριμένα, η πρώτη ήταν το ”D-LIB TEST SUITE” www.dlib.org/test-suite/index.html, όπου μέσα από μια διαδικασία 6 τεστ αξιολόγησης, δόθηκε βάση, ώστε να αξιολογηθούν η τεχνολογία και ο παράγοντας ”χρήστης”. Η δεύτερη έγινε το 1998, εν όψει του συνεδρίου www.dlib.org/metrics/public/index.html www.ercim.org/DELOS

Επιδιώκοντας να συγκρίνουμε μια ψηφιακή βιβλιοθήκη, έχοντας απέναντι μας μια μη εικονική, παραδοσιακή βιβλιοθήκη, θα βρούμε περισσότερες διαφορές παρά ομοιότητες. Υπάρχει, όμως, ένα κοινό σημείο και για τις δυο: η λειτουργία και οργάνωση τους, το οποίο αξιολογείται μέσα από τα στάδια που ακολουθεί.

Το πρώτο στάδιο είναι η συλλογή των πληροφοριών (μεταδεδομένα, βιβλιογραφία, ποιότητα, αξιοπιστία, προσβασιμότητα), οι οποίες καθορίζονται ανάλογα με τις ανάγκες των χρηστών της βιβλιοθήκης, το δεύτερο στάδιο είναι η οργάνωση και η αναπαράσταση σε μορφές κατανοητές για τους χρήστες, το τρίτο στάδιο είναι η πρόσβαση και ανάκτηση των πληροφοριών, δηλαδή πώς θα έχουν πρόσβαση οι χρήστες σ ‘ αυτές, θα είναι δυνατή από οπουδήποτε, με μόνο απαιτούμενο τη σύνδεση με το Διαδίκτυο και πόσο αποτελεσματική θα είναι η ανάκτηση τους; Θα μπορούν να χρησιμοποιούν τους Boolean τελεστές για να περιορίσουν τα αποτελέσματα που παίρνουν; H αναζήτηση τους θα μπορεί να γίνει με βάση τον συγγραφέα ή τον τίτλο; Θα χρησιμοποιούν την υπηρεσία του θησαυρού για εύκολη αναζήτηση και ανάκτηση πληροφοριών; Και τέλος, το τέταρτο στάδιο είναι η ανάλυση και η διάδοσή τους στο ευρύ κοινό, μέσα από συστήματα εύχρηστα για το κοινό. Οι πληροφορίες θα διανέμονται πολύ πιο εύκολα και θα είναι πάντα διαθέσιμες, χωρίς χωρικούς και χρονικούς περιορισμούς; Θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί η ίδια πηγή (άρθρο, περιοδικό, βίντεο) ταυτόχρονα από πολλούς χρήστες; Θα μπορούν να είναι, ανά πάσα στιγμή, σύγχρονες, ενημερωμένες και επίκαιρες; Θα υπάρχει η δυνατότητα της πολυγλωσσίας δηλαδή οι ίδιες πληροφορίες θα μπορούν να ανακτηθούν σε διάφορες γλώσσες; Θα υπάρχουν περιοχές, όπου οι χρήστες θα μπορούν να ανταλλάξουν απόψεις και ιδέες; Βέβαια, δεδομένου του γεγονότος ότι οι ψηφιακές βιβλιοθήκες αποτελούνται από εργαλεία ανεπτυγμένης τεχνολογίας για την ολοκληρωμένη κάλυψη των αναγκών των χρηστών, οι ίδιοι πολλές φορές προτιμούν να μείνουν σε αυτά που ξέρουν, δηλαδή σε εργαλεία συνήθους χρήσης και να μην αποκτήσουν έτσι εμπειρίες και καινούργιες τεχνικές.

Κατ’ επέκταση, λοιπόν, η ικανοποίηση των χρηστών από μια υπηρεσία επηρεάζεται από τη χρησιμότητα και την ευχρηστία της υπηρεσίας αυτής, αλλά καθορίζεται και από τις ιδιότητες και τις εμπειρίες που φέρουν οι ίδιοι. Το κοινό της βιβλιοθήκης μπορεί να είναι ειδικοί χρήστες-επιστήμονες, ερευνητές, απλός λαός, φοιτητές, εκπαιδευτές. Τέλος, για να οργανωθεί και να συντηρηθεί μια τέτοια βιβλιοθήκη, ποιο θα είναι το κόστος κατασκευής της; Μικρότερο ή μεγαλύτερο από το χρηματικό κόστος κατασκευής μιας παραδοσιακής βιβλιοθήκης; Το κόστος αφορά τον τεχνολογικό εξοπλισμό, την ψηφιοποίηση του υλικού ή της αγοράς υλικού, την επεξεργασία του υλικού και δημιουργία μεταδεδομένων, την διατήρηση της φυσικής μορφής του αντικειμένου σε ορισμένες περιπτώσεις, την συντήρηση των μεταδεδομένων. Η περικοπή των κρατικών και ευρωπαϊκών δαπανών γι’ αυτές, θα δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα, απειλώντας την βιωσιμότητα τους. Η αύξηση της χρηματοδότησης τους μπορεί να πραγματοποιηθεί με διάφορες υπηρεσίες όπως, με πωλήσεις ψηφιακών αντικειμένων, με διαφημίσεις, με δωρεές. Έτσι μπορεί να μεταμορφωθεί η ψηφιακή βιβλιοθήκη σε μια δύναμη, ανεξαρτητοποιημένη, εν μέρει τουλάχιστον, από τα κρατικά και ευρωπαϊκά κονδύλια, δηλαδή το δημόσιο και την Ευρωπαϊκή Ένωση, που αποτελούν την κυριότερη πηγή εσόδων τους.

Επομένως, καταλήγουμε στο ότι χρήστες και η χρήση της βιβλιοθήκης είναι βασικά κριτήρια με τα οποία κρίνεται μια βιβλιοθήκη. Φυσικά, χωρίς την ύπαρξη του ενός, δεν θα υπάρξει σωστή αξιολόγηση, καθώς οι δυο αυτοί παράγοντες είναι αλληλένδετοι. Αν δεν γνωρίζουμε το είδος των χρηστών και τις ανάγκες τους, δεν θα υπάρξει και ολοκληρωμένη συλλογή, και αν δεν γνωρίζουμε τα προβλήματα της βιβλιοθήκης, πάλι δεν θα υπάρχει συλλογή με βάσεις. Επιπλέον, η τεχνολογία δεν θα είναι προσαρμόσιμη στο κόστος χρηματοδότησής τους.

Επίσης, θα πρέπει να τονίσουμε πως η διαδικασία της αξιολόγησης μπορεί να γίνει αναπάντεχα, οποιαδήποτε χρονική στιγμή, καθώς έτσι μπορεί η βιβλιοθήκη να βελτιωθεί άμεσα στα τυχόν προβλήματα που προκύψουν. Έτσι, μετατρέποντας τα κριτήρια σε ερωτήσεις, δημιουργούνται ερωτηματολόγια και συνεντεύξεις, τα οποία αποτελούν πλέον τις πιο αποτελεσματικές μεθόδους αξιολόγησης, μοιράζονται στους χρήστες, το κοινό, το προσωπικό, και επέρχονται τα αποτελέσματα.